“Yapılan bir araştırmaya göre her gün abc kullananlar daha uzun yaşıyor” türünden birçok araştırma sonucuna rastlıyoruz sosyal medyada her gün. Bu araştırma sonuçları genellikle bu şekilde kısa bir başlık olarak verilip geçilirken yapılan yorumlara baktığımızda araştırma hakkında hiçbir detaya sahip olmadan sonuçları direkt kabul ettiklerini görüyoruz. Peki tıp alanındaki bilimsel araştırma sonuçları sağlıklı olarak nasıl yorumlanır, hangi araştırma sonucu bize tam olarak ne anlatır?

Tıbbi bilimsel araştırma metodları

Öncelikle tıbbi bilimsel araştırma metodlarını özetleyelim:¹

Randomize kontrollü çalışmalar; bir tedavi ya da tanı testinin güvenilirliğini ölçer. Katılımcılar rastgele iki ya da daha fazla gruba ayrılırken bir gruba ilaç diğerine plasebo verilebilir. Bu çalışma, iki grubun arasındaki farkın başka bir faktörden etkilenmeden tedaviden kaynaklandığını gösterir. Sebep-sonuç ilişkisini ortaya çıkarma adına en güvenilir yöntemdir.

Kohort çalışmaları; farklı sonuçlara maruz kalan iki ya da daha fazla kategoriye ayrılmış bir grup insanın uzun yıllar gözlenmesine dayanır. Bu yöntem tıbbi vakaların hangi sıklıkta ortaya çıktığını ve hangi faktörlerin gelişme riskini artırdığını öğrenmek için kullanır.

Vaka kontrol çalışmaları; belirli bir tıbbi rahatsızlığa sahip kişilerin kendileri ile benzer yaş, cinsiyet vs. gibi faktörlere sahip ancak rahatsızlığı olmayan kişilerle karışlaştırılmasına dayanır. Geriye dönük bir araştırma metodu olan vaka kontrol çalışmalarında hastalık için risk oluşturabilecek faktörler aranır ve nadir hastalıkları tespit etmenin bir yoludur.

Kesitsel çalışmalar; klasik anket yöntemine dayanan bir araştırma türüdür. Belirli bir hastalığın yaygınlığı, nedenleri ve en iyi tedaviyi tespit etmek amacıyla kullanılır. Güvenilirliği düşük olsa da uygulanması hızlı ve ucuzdur.

Randomize kontrollü çalışma yöntemi dışındakiler bir sonuca neyin neden olup olmadığını net olarak ortaya çıkaramaz ancak bir fikir verebilir.

Dikkat edilmesi gerekenler

Bir araştırma sonucu haberine denk geldiğinizde o araştırmaya dair detayları da görmeniz gerekir. Haber içeriğinde araştırmaya dair mümkün olduğu kadar çok detay yer almalıdır. Haberi veren, orijinal araştırma sonucu sayfasına da bağlantı vermeli ya da araştırmaya ulaşmamızı sağlayacak bilgileri eklemelidir. Araştırma detayında dikkat etmemi gerekenler;

• Araştırmanın türü nedir?
• Ne zaman, nerede, ne kadar sürede, nasıl bir gruba yapılmıştır?
• Araştırmanın büyüklüğü nedir, kaç kişiye uygulanmıştır?
• Sonuçlar arasında anlamlı fark var mı?

Tüm bunları gördükten sonra bu konuda farklı araştırmalar olup tam tersi sonuçlar verebileceğini de dikkate almak gerekiyor.

“Sarımsak x hastalığına iyi gelir, limon y hastalığını önler” gibi kesin ifadeler çoğunlukla yanıltıcı olabilir çünkü bunlar da genellikle neden-sonuç ilişkisinin çok da net olmadığı kohort çalışmalarına dayanır. Bu konuda çok sayıda destekleyici benzer çalışmanın olması bir fikir verebilir ama yine de kesinlik taşımaz.

Özetle; tıbbi bilimsel araştırma sonuçlarını değerlendirirken temkinli davranmak, araştırma detaylarını incelemek, farklı sonuçlar veren araştırmaların olabileceğini hesaba katmak en akılcı ve bilimsel yaklaşım olacaktır.

Referanslar

1. Dr. İlyas Şahin, Kanserle Savaşta Kontrol Sizde, Risklerinizi Azaltın! (Smartus Yayınları, 2023, s11-18)