Türkiye’de e-ticaret adına önemli günlerden birini yaşadık dün. TazeDirekt’in beklenmedik ve ani kapanma haberi herkeste şok etkisi yarattı. Dün de, haberin paylaşıldığı Webrazzi başta olmak üzere sosyal medyada epeyce konuşuldu, yorumlar yapıldı. Ben de bu yazıda olayı kendi bakış açımla değerlendireceğim.

TazeDirekt’in kapanışı neden bu kadar şaşırttı?

Tüketiciler açısından baktığımızda; TazeDirekt bir yıldan biraz uzun bir süredir faaliyette olmasına rağmen bir marka algısı yaratmayı başarmıştı. Dün de sosyal medyada yazılanlardan ve yapılan yorumlardan anladığımız üzere müşteri memnuniyeti de oldukça yüksekti. İnsanlar, ürünlerin kalitesinden, hizmetten, personelin ilgisinden memnunlardı ve artık sipariş veremeyecekleri için de üzgün görünüyorlardı. Yani, herşey yolunda görünüyordu.

Girişimcilik ekosistemi açısından baktığımızda; Hasan Aslanoba’nın food-tech stratejisinin önemli bir ayağı olan bir girişimden, 35 milyon doları aşkın yatırımın ardından böylesine ani şekilde vazgeçmesi pek anlaşılamadı. Çünkü daha bir ay öncesine kadar yüksek hedefler koyan, herşeyin iyi gittiğinden bahseden bir girişimdi TazeDirekt.

TazeDirekt’in bir aydaki dönüşümü

5 yıllık planlarının içerisinde TazeDirekt’in halka arz edilmesi bile vardı.

TazeDirekt neden kapatıldı?

TazeDirekt’in resmi kapatılma açıklamasında yer alan “Piyasa koşulları ve operasyonel dengeler sebebiyle bugün itibariyle Tazedirekt’i kapatıyoruz.” ifadesi, kârlılığın yanı sıra ölçeklenebilirliği yakalayamadığı için daha fazla ilerlemeyi uygun bulmadıklarını gösteriyor.

TazeDirekt’in kapanma yazısı

TazeDirekt’in kapanma gerekçesi tatmin edici mi?

Kesinlikle hayır. Bu tarz bir girişimde operasyonel kârlılığı hemen yakalayamazsınız. Çünkü temel operasyonel masraflarınız, siz o işi ölçeklenebilir hale getirene kadar gelirlerinizin altında kalır. İşin ölçeneklenebilir hale gelmesi için de ciddi yatırım ve zaman gerekir.

Aynı sektörden olmasa da iki örnek verelim: BiTaksi ilk iki yıl kâr yapamazken ancak üçüncü yılında kârlılığa geçebildi. Dünyanın en önemli teknoloji girişimlerinden birisi olan Uber, milyarlarca dolar yatırım almasına rağmen yine milyar dolar seviyesinde zarar ediyor. Ancak kapatıyor mu, hayır?

TazeDirekt’in bölgesel olarak yayılması, yeni depo, araç ve personel maliyetleri gerektiriyor. Yani daha epeyce yatırıma ve zamana ihtiyacı olan bir projeydi. Bu projeye gerekli olan sabır gösterilmemiştir. Hani arada bir “neden bu ülkeden Uber çıkmaz?” diye soru soruyoruz ya, işte cevaplarından birisi de bu olabilir mi?

Bir şeyler gerçekleştikten sonra geriye dönük olarak yorum yapmayı severiz Türk insanı olarak. Dün de bu konu hakkında epeyce yorum yapıldı. “Zaten kârsız bir işti, iki kavanoz mal götürmekle iş döner mi, o kadar reklam verirsen zaten batarsın” gibi değişik yorumlar vardı. Konunun ilgi görmesi güzel, ancak yorumların neredeyse tamamına yakını olayın özünü kaçırmış. Sadece Webrazzi’de karşılaştığım bir yorum, benim düşündüğümle birebir örtüşüyordu.

Tazedirekt’in kapanmasına dair Webrazzi’de yapılan bir yorum

Ayrıca Berkan Bağcı da buradaki yazısında, olayın rakamlarla çok da ilgili olmadığını ifade etmiş.

TazeDirekt’in ani şekilde kapanması üzerine

Dün yaşanan olayda en şaşırtıcı nokta, kapanmanın ani şekilde ve görünüşe göre plansız olarak gelişmiş olmasıydı. Sosyal medyada gördüğümüz yorumlarda; sabah radyoda reklamını dinlediklerini, bazı müşterilerin sepette ürünlerinin kaldığını ve sipariş veren müşterilerin siparişlerinin gelmediğini okuduk. Yani dün sabah herşey yolundayken herşey bir anda gelişmiş gibi. Hatta bazı yerlerde reklamları hala dönüyor bile.

Ve kapanma haberinden çok kısa bir süre sonra tazedirekt.com adresinin erişilmez hale gelmesi, girişinde herhangi bir açıklama yazısının bulunmaması da hayli tuhaftı (bu sabah itibarıyla yazı eklenmişti).

Üzerine 35 milyon dolar yatırım yapılmış bir girişimin kapanmasının da belli bir standarda uygun olması gerektiğini düşünüyorum. Bu da TazeDirekt’in kapanması kadar üzerine konuşulacak bir konu.

TazeDirekt’in kapanmasının ne gibi etkileri olur?

Artık Hasan Aslanoba’nın projeleri daha fazla sorgulanır hale gelecek. Ayrıca kendisi ile iş yapmak isteyecek girişimcileri de düşündürecektir bu gelişme. Kapanmanın ani olması, domainin erişime kapatılması gibi olaylar da sektörel anlamda güzel bir örnek oluşturmadı.

TazeDirekt’in kapanışı üzerine yapılan diğer yorumlar üzerine değerlendirmelerim

Şimdi yapılan bazı değişik yorumları değerlendirelim:

“Hızlı yayıldı, kontrollü büyümeliydi”

Evet, buna ben de katılıyorum. Daha kısa bir süre öncesine kadar İstanbul’un belli ilçelerine hizmet verirken bir anda İstanbul dışına çıkması çok da mantıklı olmamış. Öncelikle İstanbul’un çekirdek bölgelerinde geri dönüşüm oranlarını artırması ve gerekli dayanak noktasına ulaştıktan sonra il dışına açılım yapması daha mantıklı olurdu.

“O kadar reklam yaparsan, ücretsiz ürün verirsen batarsın tabi”

TazeDirekt’i bir marka haline getiren, yaptığı reklamlardı. İlk siparişlerde verilen ücretsiz ürün ve hizmetler, dünyadaki birçok girişimin büyüme metodunun temelini oluşturmaktadır. BiTaksi de bu şekilde çok sayıda ücretsiz kullanım sundu ve bugün kârlı bir girişim haline geldi.

“Zaten kârsız bir işti, iki kavanoz götürmekle dönmezdi o iş”

Ürün bazında brüt kârlılıkla net operasyonel kârlılık birbirinden farklı şeyler. 10 TL masrafı olan bir ürünü 11TL’ye satmadıklarına emin olabilirsiniz. Ancak, net operasyonel kârlılığı yakalayabilmeniz için işinizin ölçeklenebilir hale gelmesi gerekiyor. Bu da zaman ve para isteyen bir süreçtir.

“Türkiye’de tutmaz, hitap ettikleri kitle kısıtlıydı”

Aslında gayet de tuttuğunu yorumlardan görüyoruz. Daha önce alışveriş yapmış müşteriler, bir yakınını kaybetmiş kadar üzülmüşlerdi adeta. Üstelik hizmetten habersiz olan veya henüz sipariş vermeye fırsat bulamayan çok sayıda insan vardı. Ayrıca sağlıklı ve taze gıda, tüm dünyada artan talep gören bir alan.

“Balondu, mantıklı bir proje değildi”

Evlere gıda teslimi balon bir iş modeli olsa, Migros Sanal Market yıllar önce bunu yapmayı bırakırdı. Onlar da TazeDirekt gibi özel soğutuculu araçları ve kendi personelleri ile günde 3 farklı zaman diliminde evlere gıda teslimatı yapıyorlar.

Sonuç olarak, Türkiye’de girişimcilik ve e-ticaret dünyası adına şimdiye kadarki en şaşırtıcı gelişmeyi yaşadık. İnsanların aklında kalan sorular, önümüzdeki günlerde de yorumlanmaya devam edecektir.

Güncelleme (02.03.2016)

Webrazzi’de 2 Mart 2016 günü Hasan Aslanoba tarafından yapılan resmi açıklama yayınlandı. Aşağıda alıntıladığım ve üzerini işaretlediğim bölüm tam da kapanışa dair öne sürdüğüm gerekçeyi doğrulamış oldu.

TazeDirekt’in neden kapatıldığına dair resmi açıklamadan alıntı