Ekonomik, siyasi veya askeri anlamda süper güç seviyesine ulaşmış ülkelerin gücü kültürel alanda da karşılık buluyor. Bu tür ülkeler Batılı ülkeler tarafından üretilen filmlerin, romanların, oyunların senaryolarına konu oluyor ve popüler kültürün önde gelen öğeleri arasında kendilerine yer buluyorlar. Bu yazıda, şu an biri dünyanın en büyük 2. diğeri de 3. ekonomisine sahip iki Asya ülkesi olan Japonya ve Çin‘in kültürel hegemonyadaki bayrak değişimini ele alacağım.

Biri yükselen, diğeri yerinde sayan iki süper güç

II. Dünya Savaşı’ndan sonra çok kısa sürede hızla toparlanan Japonya, 1967’de dünyanın en büyük 2. ekonomisi haline geldi. Japonların yüksek teknoloji üretimi, kalite standartları ve olağanüstü çalışma disiplinleri onları özellikle 80’lerde “Japonlar her şeyin en iyisi yapar” noktasına getirmişti. Japon ekonomisi 1995’ye 5,5 trilyon dolarlık GSYH ile zirve yaptıktan sonra durgunluğa girdi ve 2017 rakamlarına göre 4,9 trilyon dolarlık GSYH ile 1995’in bile çok altında. Japonya’nın ekonomisi son 35 yıldır yerinde sayıyor ve hatta geriliyor. Bu gerileme, bir dönem kültürel alandaki hakimiyetinin de yavaş yavaş kaybolmasına ve yükselen Çin’le yer değiştirmesine sebep oldu.

Japonya ekonomisi gerilerken, Çin ekonomisi 90’ların sonlarından başlayarak hızlı bir ivme kazandı ve 2010’da dünya sıralamasındaki ikinciliğ Japonya’dan devraldı. 2010’dan bu yana Çin, Japonya ile arayı öyle açtı ki, 2017 rakamlarına göre aradaki GYSH farkı iki kattan fazlaydı. Çin’in zaman içerisindeki bu yükselişi de kültürel alanda, bir zamanlar Japonya’nın sahip olduğu kültürel hegemonyayı ele geçirmesiyle sonuçlandı.

Öncelikle Japonya’nın kültürel hegemonya dönemine, ardından da Çin’in hegemonya dönemine bazı örneklerle bakalım.

“Japonlar her şeyin en iyisini yapar!”

Japonların kültürel hegemonya döneminde popüler kültürden örnekler:

Uzay Yolu (1966-69): Atılgan gemisinin daimi güverte subaylarından birisi Japon teğmen Hikaru Sulu (George Takei).

You Only Live Twice (1967): İngiliz istihbarat servisi Mi6, hacklenen Amerikan uzay aracı ile ilgili olarak Japonlardan şüphelenmektedir. James Bond, araştırma yapmak üzere Tokyo’ya gönderilir.

Alien (1979): Filmin ana unsurlarından biri olan kurgusal şirket, Amerikan-Japon ortaklığı olan Weyland-Yutani.

Geleceğe Dönüş (1985): Dr. Brown ve Marty arasındaki diyalog:
– Dr. Brown: “Bozulduğuna şaşmamak lazım. Japon malı.”
– Marty McFly: “Ne demek istedin Doktor? En iyi şeyler Japon malıdır.”

Geleceğe Dönüş II (1989): George McFly, gelecekte Japon patronu Ito T. Fujitsu tarafından işten kovulur.

Die Hard (1988): Film, kurgusal mekan Nakatomi Plaza‘da geçiyor.

“Bunu sadece Çinliler başarabilirdi”

Çin’in kültürel hegemonya döneminde popüler kültürden örnekler.

Command & Conquer: Generals (2003): Oyunda, ABD ve Çin orduları Orta Doğu’da kurulan terör örgütü ordusuna karşı mücadele ediyor.

World War Z (2006): Romanın kurgusunda Çin, küresel zombi virüsünün çıkış yeri olarak seçiliyor (film uyarlamasında Güney Kore olarak değiştiriliyor).

Splinter Cell: Double Agent (2006): Oyundaki bir bölüm Şangay’da geçiyor.

2012 (2009): İnsanlığı kurtaracak devasa modern Nuh’un Gemilerini Çinliler inşa ediyor. Filmde geçen diyalog: “Bunu sadece Çinliler başarabilirdi”.

Marslı (2011): Çin Uzay Ajansı, romanın baş karakteri ABD’li astronot Mark Watney’i kurtarmak için NASA’ya yardım ediyor.

Looper (2012): Filmin bir bölümü Şangay’da geçiyor.

Call of Duty: Black Ops II (2012): Oyun, 2025 yılında ABD ve Çin arasındaki soğuk savaşı konu alıyor.

Battlefield 4 (2013): Oyun, ABD ve Çin arasındaki savaşı konu alıyor.

Star Trek: Discovery (2017-): Dizide, Federasyon’a ait USS Shenzhou gemisinin ismi Çince. Geminin kaptanı Philippa Georgiou da Çinli.

Skyscraper (2018): Filme konu olan kurgusal gökdelen The Pearl (İnci), Çinli bir işadamı tarafından Hong Kong’da yaptırıldı.

The Meg (2018): Filme konu olan Mana One isimli okyanus altı tesisi Çin karasularında ve sahibi Çinli milyarder Dr. Minway Zhang.

Değişim nasıl gerçekleşiyor?

Çin’in Batılı popüler kültürde ve özellikle Hollywood’daki görünürlüğünün artması hem doğal sebeplerle hem de Çin’in çabası ile gerçekleşiyor. Çin, bazı Hollywood filmlerine finansman sağlıyor hatta ortak film çekiyor. Bu yapımlarda da elbette ki Çin’i daha pozitif göstermeyi hedefliyor. Sonuç olarak, Çin hem doğal yoldan hem de kendi çabası ile Batılı popüler kültürde her geçen gün varlığını biraz daha artırırken, pozitif algısını da yükseltmeye devam ediyor.