15. yılında Bilim.org ve sürdürülebilirlik

Geçen hafta kategorilerine göre oluşturduğum link bankasında kapsamlı bir temizlik yaptım ve o esnada şunu farkettim ki link bankasındaki sitelerin yarısına yakını kapanmıştı. Daha birkaç sene öncesine kadar aktif olan bu siteler artık yoktu. E-Ticaret sitelerinin de önemli bir kısmı kapanmıştı. Ticari amaçlı olmayan sitelerde ise kapanma oranı çok daha yüksekti. Normalde ticari bir site, tutunamazsa 3-4 sene, hobi amaçlı bir siteyse en fazla 7-8 sene açık kalabiliyor. Son dönemdeyse normalin üzerinde bir kapanma dalgası olmuş. Son birkaç senede bu kadar sitenin kapanmasına neden olan sebeplerin başında durgun giden ekonomi olsa gerek. Bunun dışında idari ve çeşitli sürdürülebilirlik sorunları da yaşayan olmuştur. Bazılarınınsa yaptıkları açıklamalardan zaten hikayelerini biliyoruz.

Bilim.org, bu sene 15. yaşını kutluyor. 2002’de kurulduğundan bu yana 15 yıl geride kaldı ve o süre boyunca ve hala kesintisiz olarak yayını sürdürüyor. Bu anlamda Bilim.org, Türkiye’nin hala aktif olan en eski sitelerinden birisi aslında. Bilim.org, Türkiye gibi bilimin pek de fazla rağbet görmediği bir ülkede, üstelik de çok anlamlı bir geliri de olmadan 15 yıldır sürdürüyor. Bu kadar yılı geride bırakan bir sitenin de sürdürülebilirlik anlamında başarılı olduğunu söylemek ve bunun nasıl gerçekleştiğini anlatmak da yerinde olur sanıyorum.

Finansal gereksinimlerin minimuma indirilmesi

Sürdürülebilirliğin en önemli kuralı, öncelikle finansal sürdürülebilirliği sağlamaktır. Ben Bilim.org’u kurarken, o yıllarda Türkiye’de bilim adına belli bir düzeyde bir site bulunmuyordu. Amacım, hayatım boyunca benim için bir ilgi alanı olan bilim için anlamlı bir şeyler yapabilmek ve bu boşluğu doldurabilmekti. Bu sebeple ben Bilim.org’u başından beri bir hobi olarak gördüm ve ticari bir kaygı gütmedim. Bu da sitenin operrasyon ve yapılanmasını buna göre şekillendirdi.

Bilim.org’un ticari bir beklentisi yok, reklamlardan kaynaklanan bir geliri mevcut ve bunu da sitenin promosyon ürünleri, belli bir süre veya seviyede hizmet veren yazarların ödüllendirilmesi veya yardım kampanyaları gibi projelerde kullanıyoruz.

Böyle bir sitenin teknik anlamdaki en büyük masrafı sunucu barındırma gideri olur. Bilim.org olarak neredeyse başından beri DGN Teknoloji‘in sunucu sponsorluğu ile yayın yapıyoruz.

Bilim.org ticari kaygı ile yayın yapmadığı için gönüllü yazarlarla çalışıyor. Diğer alanların aksine, bilim için gönüllü olarak içerik üretmek isteyen çok sayıda insan var ve bu da yazar ihtiyacını karşılamamızı sağlıyor. Yani Bilim.org, içeriğin üretilmesi için de bir mali kaynak gereksinimi duymuyor.

Gönüllü yazar sistemi

Daha önceki maddede bahsettiğim gibi, bilim adına üretkenlikte bulunmayan isteyen çok sayıda öğrenci, mezun ve akademisyen mevcut. Bir başvuru formu üzerinden yazarlık taleplerini alıyor ve bunların arasından seçtiğimiz yazarlarla çalışıyoruz. Yazar seçimine tabi ki önem gösteriyoruz. Yaklaşık her 50 başvurudan ancak bir veya ikisine geri dönüş yapıyoruz.

Bilim.org ailesine katılan yazarları arkadaşımız olarak görüyor, o şekilde iletişim kuruyoruz. Esnek bir yapı kullanıyoruz, yani yazarlarımızı kesin ve net zaman limitlerine sıkıştırmak yerine biraz daha rahat bir yapıda katkıda bulunmalarını sağlıyoruz. Yazarların motivasyonu bizim için önemli. Bu yüzden belli bir süre veya seviyede hizmette bulunan arkadaşları ödüllendiriyoruz.

Bir de benim yazar/yaşam döngüsü adını verdiğim bir formül var. Yani ekibimize katılan bazı arkadaşlarımız 5, 10 hatta 15 yıldır bizimle olabiliyor, bazıları ise daha kısa periyotlarda aktif oluyorlar. Yaşamın doğal bir gereği olarak insanın hayatındaki öncelikleri değiştiren bir takım olaylar (mezuniyet, iş değiştirme, sağlık sorunları, diğer sorunlar vs) olabiliyor ve bu da bir dönem oldukça aktif olan bir yazarın üretkenliğinin durması ile sonuçlanabiliyor. Bir yazarla en azından bir veya iki yıl aktif olarak devam ediyor olmayı makul bir süre olarak kabul ediyorum. Bu yüzden yazar ilanımız sürekli olarak açık. Bazı yazarlar aramızdan ayrılırken, yeni yazarlar aramıza katılıyor. Aynı insan vücudunda bazı hücreler ölürken yeni hücrelerin oluşması gibi. İşte ben buna yazar / yaşam döngüsü diyorum ve bu döngü Bilim.org’un sürdürülebilir olmasının en önemli anahtar noktası.

Sitenin ve operasyonun sadeleştirilmesi

Şu ana kadar anlattıklarım, sitenin genel sürdürülebilir yapısıyla alakalıydı. Bir de son dönemde gerçekleştirdiğimiz teknik değişimlerden bahsedeyim. Bilim.org bugüne kadar defalarca tasarım değişikliği geçirdi ve hep özelleştirilmiş görünüm ve yapılar kullandı. Bunlar, zamanın gereği olarak faydalı görünen tercihlerdi ancak artık mobil ağırlıklı trafiğin hakim olduğu günümüzde daha basit, daha sade ve daha yönetilebilir tasarım ve yapılar kullanmak gerekiyor. Bu sebeple 2015’te portal olarak özelleştirilmiş temamızın yerine sade bir blog arayüzüne geçiş yaptık. Bir önceki tasarımda yer alan birçok içerik kategorisi ayrımını kaldırdık. İçeriğin tek tipe indirgenmesi siteye daha güncel bir görünüm verirken, daha sık içerik üretme baskısını da ortadan kaldırdı. Sürdürülebilirliğin önemli unsurlarından birisi değişime ve zamanın şartlarına uyum sağlamak, evrilmek. Günümüz şartlarında hiçbir değişikliğe uğramadan ve yeni şartlara uyum sağlamadan uzun süre hayatta kalabilmek mümkün değil. Bakınız: “Firmalar için teknolojik değişime uyum sağlamak”

Sitenin özelleştirilmiş yapısını ayakta tutan birçok plugin’i de kaldırdık. Bu da teknik anlamdaki hata ve kırılganlık oranını azaltırken siteyi daha yönetilebilir hale getirdi. Bazı şeyleri kolaylaştırsın diye eklenen pluginlerin bile aslında mevcut işleyişi daha da zorlaştırdığını farkettik bu vesileyle. Oysa ki devir artık basitlik, sadelik devri. Çok gerekli olmadığı sürece sistemleri karmaşıklaştırıp kırılgan hale getirmeye gerek yok.

Yine 2015’te sitenin başlangıcından beri varolan ve artık günümüzde işlevini yitirmiş olan forum bölümünü tümüyle kapattık.Bu aslında önemli bir karardı. Zira site o forumla var olmuştu ve Google’da indekslenmiş binlerce sayfa ile önemli miktarda trafik sağlıyordu. Ancak o bölüm artık aktif değildi ve içerik de sadece bir hazine sandığı gibi orada duruyordu. Bakımı ve yönetimi (aktif olmamasına rağmen) bir ek yük anlamına geliyordu. Zor da olsa bu trafik kaynağına ve içeriğe veda ettik. Bu değişiklik de yine sitenin operasyonel yükünü azalttı, içerik kalitesini yükseltti. Faydası kayıplarından daha fazla oldu. Radikal bir karardı ancak site verimliliğini artıran bir değişiklik oldu.

Konumlandırma ve içerik stratejisi

Bilim.org, vizyonuna ve elindeki imkan ve kaynaklara uygun hedeflerin peşinden gidiyor. Böylece daha ağır hedeflerin altında kalmıyor. Hergün onlarcası çıkan bilim haberlerinin çoğunu yayınlamak yerine sadece seçtiğimiz haber ve yazıları yayınlıyoruz. Yani siteyi her bilim ve teknoloji haberinin yer aldığı bir site olmak yerine seçilen haberlerin yayınlandığı bir site olarak konumlandırıyoruz. Bu konumlandırma ve içerik stratejisi de Bilim.org’un sürdürülebilirliğinde önemli faktörler.

Nice yıllara Bilim.org

Süreçleri sürekli optimize ederek verimliliği artırmak ve sürdürülebilir yapılar kurmak benim genel iş ve hayat vizyonum. Bunu en iyi ve en uzun süre uygulayabildiğim platform da Bilim.org oldu. Bilim.org için bundan sonra hedef, aynı sürdürülebilir yapıyı koruyarak, bildiğimiz anlamdaki internet yapısı varoldukça yayını sürdürmek olacaktır. Dünyada neredeyse herşeyin hızla değiştiği ve bu değişim sonucu birçok şeyin sessizce yok olup gittiği bir dünyada, internet gibi henüz çeyrek asırdır varolan bir platformda 15 yıldır yayında olabilmek bir sürdürülebilirlik başarısıydı. Umarım Bilim.org’un sürdürülebilirlik startejileri bazı noktaları ile sizin için de ilham verici olmuştur.

Ümit Büyükyıldırım

15. yılında Bilim.org ve sürdürülebilirlik